aan: Raad van de gemeente Hof van Twente email: griffie@hofvantwente.nl onderwerp: meer bescherming tegen pesticiden is nodig
Geachte raad van de gemeente Hof van Twente,
De overheid beschermt mens, dier en het milieu onvoldoende tegen pesticiden. In deze brief motiveren wij dit en noemen we instrumenten waarmee de gemeente een betere bescherming kan bieden. Ook gaan we in op mogelijkheden voor burgers en organisaties om te procederen.
Verspreiding
Uit metingen van bijvoorbeeld RIVM en WUR en Meten=Weten blijkt dat bestrijdingsmiddelen zich verspreiden tot op kilometers afstand van de velden waar ze zijn gebruikt. Ze worden aangetroffen in de lucht, woningen, slaapkamers, tuinen, luiers van baby’s, drinkwaterinnamepunten en natuurgebieden. In Natura 2000-gebieden zijn ongeveer 50 middelen gevonden (1). In slaapkamers werden bij recent onderzoek 137 pesticiden aangetroffen met concentraties tot tientallen milligram per kg opgezogen huisstof. (2) Uit luchtmetingen blijkt dat tientallen stoffen uit bestrijdingsmiddelen zich permanent als een soort van nevel in de lucht bevinden (3). Hetzelfde geldt voor oppervlaktewater en grondwater (4). Bestrijdingsmiddelen komen dus op plaatsen waar ze niet vóór dienen te komen. De hoofdoorzaken van deze verspreiding zijn verdamping, verwaaiing, uit- en afspoeling.Effecten
Omwonenden, oppervlaktewater en omringende natuurgebieden worden blootgesteld aan een cocktail van stoffen. Het verband tussen blootstelling en ziekten wordt, ook door het RIVM, als plausibel gezien (5). In Frankrijk wordt dit verband bewezen geacht, met name Parkinson (6). In natuurgebieden is sprake van 80-90% achteruitgang van insecten (7). De effecten van cocktails van stoffen blijken vele malen groter dan die van de stoffen per stuk, dit heet mengseltoxiciteit of combinatietoxiciteit (9). Het Ctgb toets hier ten onrechte niet op.Sociale onrust
Doordat effecten meetbaar en bekend worden, is de sociale onrust rond het gebruik van bestrijdingsmiddelen groeiend. De agrarische sector noemt voedselveiligheid en betaalbare voeding als belang om schadelijke stoffen toegelaten te houden. Maar wat betekent voedselveiligheid als we onszelf vergiftigen, geen schoon drinkwater meer hebben en 'gewasbeschermingsmiddelen' teruggevonden worden in babyluiers? (9b)De stelling van het Ctgb dat middelen veilig zijn, blijkt onjuist. Vertrouwen in overheden is weggevallen. Het aantal rechtszaken neemt toe. Rechtbanken in het binnen- en buitenland hebben ingegrepen. Zowel de bestuursrechter (10), de civiele rechter (11) als het Hof van Justitie van de Europese Unie (12) hebben vastgesteld dat de toelatingsprocedure door het Ctgb niet de vereiste zekerheden geeft.
Civiele processen
In civiele rechtszaken, waaronder door het gerechtshof, is de toelating door het Ctgb als onvoldoende gezien en het risico voor omwonenden te groot. Meermaals hebben rechtbanken hierom een geheel of gedeeltelijk verbod op het gebruik van bestrijdingsmiddelen opgelegd.Natuurbescherming
Inzake Natura 2000 is door een recente uitspraak (ECLI:NL:RBNNE:2024:4141) duidelijk, dat voorafgaand aan het gebruik van bestrijdingsmiddelen, een natuurtoets noodzakelijk is. Deze natuurtoets moet voldoen aan de vereisten van een passende beoordeling zoals het Hof van Justitie van de Europese Unie die stelt (13). Met de huidige wetenschappelijke kennis kan een passende beoordeling niet gemaakt worden, zodat geen toestemming (natuurvergunning) gegeven kan worden voor het gebruik van bestrijdingsmiddelen.De gemeente
Gemeenten kunnen geen stoffen verbieden, maar wel omgevingsplannen vaststellen om intensieve teelten en sierteelten te verbieden. Omdat de stoffen uit pesticiden zich over meer dan een kilometer verplaatsen zijn spuitvrije zones niet voldoende. Ook heeft de gemeente veel mogelijkheden om in de Omgevingsvisie burgers tegen pesticiden te beschermen.Burgers
Burgers kunnen naar de civiele rechter. Dat is al een aantal keren succesvol gedaan. Er is bijvoorbeeld een spuitverbod of een gedeeltelijk spuitverbod opgelegd door verschillende rechtbanken.Onder de nieuwe Omgevingswet kunnen burgers (omwonenden) handhavingsverzoeken indienen bij hun gemeente, omdat telers niet voldoen aan het voorzorgsbeginsel vanwege het falende toelatingsbeleid van het Ctgb. Eenieder kan een zienswijze indienen als de Omgevingsvisie ter inzage ligt.
Natuurorganisaties
Natuurorganisaties zijn vaak belanghebbende en hebben daarom meer mogelijkheden om met juridische procedures meer bescherming af te dwingen. Dit kan bijvoorbeeld op basis van de Habitatrichtlijn, de Kaderrichtlijn Water, Verordening EG 1107/2009 en de Omgevingswet. Voor een aantal wetten is overigens de provincie bevoegd.Noodmaatregelen
Wanneer blijkt dat een bestrijdingsmiddel niet voldoet aan de wet- en regelgeving, met name het voorzorgsbeginsel, kan de toelating als noodmaatregel worden ingetrokken. Het Hof van Justitie van de Europese Unie noemt expliciet noodmaatregelen als verplichting en ziet dit niet als in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel (12).Het is nodig de toelating van stoffen die zich verplaatsen tot ver buiten de akker onmiddellijk in te trekken. Pas als er voldoende kennis is inzake de eigenschappen van de stoffen, de toxische werking van cocktails en de effecten van die cocktails op mens, dier en het milieu, kunnen sommige stoffen weer toegelaten worden.
Tot er duidelijkheid is, dient het voorzorgsbeginsel leidend te zijn.
Rechtspraak
Hieronder bespreken we een aantal uitspraken. In geen van de gevallen was een gemeente verweerder. Per zaak benoemen we waarom het toch nuttig is om de zaak te noemen in deze brief aan de gemeenteraad.Uitspraak rechtbank individuele teelt, bestuursrecht
Op 18 juni 2021 heeft de rechtbank Noord-Nederland uitspraak gedaan op het handhavingsverzoek uit 2018 van Milieudefensie. (ECLI:NL:RBNNE:2021:2483). Dit is een zaak met de provincie Drenthe als verweerder. De zaak is echter ook relevant voor gemeenten omdat dit de eerste uitspraak is waar de rechter vaststelt dat pesticiden zich verplaatsen tot buiten het perceel waar gespoten wordt en dat de toelating door het Ctgb niet voldoende garantie geeft om verspreiding te voorkomen.Onder punt 4.3.2 stelt de rechtbank:
"Dit betekent dat ook op afstanden van meer dan 250 meter restanten van bestrijdingsmiddelen neerslaan. Ook ten aanzien van deze bestrijdingsmiddelen heeft verweerder geen objectieve gegevens verzameld op grond waarvan kan worden uitgesloten dat er significante effecten zijn. De enkele stelling van verweerder dat bestrijdingsmiddelen in zijn algemeenheid worden onderzocht door het CTGB, ook op effecten voor de natuur, is daarvoor naar het oordeel van de rechtbank onvoldoende."
De zaak 'Boterveen'
In de zaak Boterveen hebben omwonenden de rechter verzocht om een verbod op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door een lelieteler. De kern van het hoger beroep in de zaak Boterveen (ECLI:NL:GHARL:2023:6083). punt 3.18: "(…) In zoverre lijkt het in Verordening EG 1107/2009 en de Wgb neergelegde stelsel van toezicht op de toelating en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen dus onvolkomen te zijn en geen zekerheid te bieden op de afwezigheid van een verhoogd risico op neurodegeneratieve ziekten voor omwonenden. Het voorzorgsbeginsel brengt dan ook mee dat beperkende maatregelen zouden kunnen worden getroffen."De toelating door het Ctgb biedt dus onvoldoende bescherming en de rechter neemt maatregelen.
De zaak 'Sevenum'
Daarna is er uitspraak gedaan in de zaak Sevenum, ECLI:NL:RBLIM:2024:2330:"5.8. De omwonenden hebben voldoende aannemelijk gemaakt dat testen en analyses die zijn voorgeschreven in de Europese toelatingsprocedure niet voldoende geschikt zijn om een goed beeld te geven van mogelijke schadelijke gevolgen voor het zenuwstelsel en de hersenen van mensen op de langere termijn nadat zij in aanraking zijn gekomen met de gewasbeschermingsmiddelen. Bij de testen wordt geen onderzoek gedaan naar de neurologische gevolgen van blootstelling op de langere termijn. De testen zijn daarvoor over het algemeen van te korte duur. Ook wordt bij de testen geen onderzoek gedaan naar ontwikkelingsstoornissen van kinderen en ongeboren kinderen."
Uitspraken Hof van Justitie van de Europese Unie
In twee zaken van PAN Europe inzake toelatingen door het Ctgb heeft het Hof arrest gewezen. Hieruit blijkt ook dat de toelating door het Ctgb van pesticiden onvoldoende is om mens, dier en het milieu te beschermen. (ECLI:EU:C:2024:356 en met name ECLI:EU:C:2024:350). De toelating door het Ctgb kan na die arresten niet gezien worden als een invulling van de zorgplicht en het voorzorgsbeginsel.De zaak 'Boijl', de Habitatrichtlijn
De Europese Habitatrichtlijn beschermt Natura 2000-gebieden. In een zeer recente uitspraak (ECLI:NL:RBNNE:2024:4141) is Meten=Weten in het gelijk gesteld en had de provincie Friesland niet af mogen zien van handhaving inzake het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen bij een lelieteelt.In de zaak is de provincie verweerder. De zaak is echter ook relevant voor gemeenten omdat de rechtbank in de uitspraak schrijft: "onderzoek Ctgb geeft ook niet vereiste zekerheid".
Rapporten
Naast uitspraken zijn er ook een aantal relevante rapporten die nog onbesproken zijn. We noemen er hieronder een aantal.De Ecologische Autoriteit
De Ecologische Autoriteit noemt in diverse adviezen inzake de Natuurdoelanalyses de giftige werking van gewasbeschermingsmiddelen: "Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de insectenpopulatie afneemt. Dit komt deels door het inwaaien van giftige gewasbeschermingsmiddelen uit omliggende landbouwgebieden (zoals bij lelie- en aardappelteelt)." De weg staat met deze constatering open voor meer juridische procedures. Ook tegen individuele aardappeltelers.Het advies 'Wie Aa zegt ...'
Op verzoek van de provincie Drenthe is een advies opgesteld voor het verbeteren van de waterkwaliteit van de Drentsche Aa als het gaat om gewasbeschermingsmiddelen (GBM) (15). Het advies bevat aanbevelingen voor de duurzame verbetering van de waterkwaliteit van de Drentsche Aa ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening. Hieronder noemen wij enkele relevante punten.p. 8: "Ook constateert de commissie - overigens met velen - dat het landelijke toelatingsbeleid voor gewas beschermingsmiddelen tekortschiet als het gaat om afspoeling naar oppervlaktewater, uitspoeling via buis drainage en atmosferische depositie en combitoxiciteit."
Dit is de meest verregaande constatering van de commissie. De constatering wordt verderop in het rapport aangescherpt:
p. 11: "6 Brede lobby voor aangescherpt toelatingsbeleid door Ctgb
Het landelijk toelatingsbeleid voor GBM wordt door het College voor de toelating van gewasbeschermings middelen en biociden (Ctgb) vastgesteld. In die beoordeling van middelen zou rekening moeten worden gehouden met afspoeling naar oppervlaktewater, uitspoeling via buisdrainage, atmosferische depositie en combitoxiciteit van middelen. De commissie beveelt de provincie, gemeenten, waterbedrijven en het waterschap aan dit thema met urgentie gezamenlijk aan te brengen bij IPO, VEWIN, VNG en de Unie van Waterschappen."
p. 32: "Toelatingsbeleid
In de toelatingsprocedure van het Ctgb wordt tot nu toe geen rekening gehouden met afspoeling van GBM, uitspoeling via buisdrainage, atmosferische depositie en combitoxiciteit van middelen. De commissie constateert dat deze onderwerpen relevant zijn als het gaat om de aanwezigheid van GBM in het oppervlaktewater van de Drentsche Aa.
Het advies is ook helder wat betreft het nemen van maatregelen inzake gewasbeschermingsmiddelen:
p. 23: "Er kan dan ook niet gewacht worden met maatregelen om GBM te reduceren."
Onvoldoende naleving wetgeving gewasbeschermingsmiddelen zorgwekkend
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) stelt in haar nieuwsbericht van 7 dec 2023 (16):"Uit 500 door de NVWA uitgevoerde controles in 2022 blijkt dat ongeveer twee derde van de geïnspecteerde telers zich voldoende houdt aan de geldende wet- en regelgeving voor gewasbeschermingsmiddelen. Een derde van de geïnspecteerde telers doet dit niet. De NVWA vindt dat zorgwekkend aangezien de naleving al langere tijd niet verbeterd is en gaat hierover in gesprek met brancheorganisaties." [nummer]
Conclusie
Momenteel vergiftigen we onszelf. Elk overheidsorgaan moet maatregelen nemen.Bronnen
1 https://metenweten.nl/wp-content/uploads/2022/12/2022-Onderzoek-verspreiding-bestrijdingsmiddelen-2.pdf
2 https://sos-slaapkamer.nu/wp-content/uploads/2024/10/Eindrapport_SOS-Slaapkamer-1.pdf
3 https://metenweten.nl/wp-content/uploads/2024/08/Verslag-Onderzoeksproject-Schone-Sier-Online.pdf
4 https://onzedrentscheaa.nl/wp-content/uploads/2022/07/Eindrapport-UPDA-2022.pdf
5 https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2021-0153.pdf
6 https://www.boerenlandvogels.nl/content/frankrijk-erkent-parkinson-als-beroepsziekte-voor-akkerbouwers
https://www.letselschade.nu/arbeid-werkgeversaansprakelijkheid/neuroloog-over-relatie-tussen-pesticiden-en-parkinson-in-frankrijk-is-parkinson-een-erkende-beroepsziekte-onder-wijnboeren/
7 https://www.wur.nl/upload_mm/4/6/d/e067cf64-3fc9-41cb-8558-8a26c8a0459d_rapport-achteruitgang-insectenpopulaties-in-nederland-trends-oorzaken-en-kennislacunes.pdf
https://www.eis-nederland.nl/Portals/4/pdfs/wetenschappelijk%20rapport%20insectensterfte%20ENG.pdf?ver=2018-05-14-112015-637×tamp=1526289626706&ver=2018-05-14-112015-637×tamp=1526289626706
8 Gandara et al. Science 386, 446-453 (2024) , 25 oktober 2024. https://www.science.org/doi/10.1126/science.ado0251
https://www.eis-nederland.nl/Portals/4/pdfs/wetenschappelijk%20rapport%20insectensterfte%20ENG.pdf?ver=2018-05-14-112015-637×tamp=1526289626706&ver=2018-05-14-112015-637×tamp=1526289626706
9 https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2024/10/update-bestrijdingsmiddelenatlas-cocktail-van-stoffen-in-oppervlaktewater-blijkt-giftiger-dan-elke-stof-apart
9b https://www.rivm.nl/sites/default/files/2019-04/Onderzoeksrapport%20OBO.pdf
10 ECLI:NL:RBNNE: 2021:2483 - zaak Milieudefensie Holtingerveld
https://uitspraken.rechtspraak.nl/details?id=ECLI:NL:RBNNE:2021:2483
ECLI:NL:RBNNE:2024:4141- zaak M=W Boijl
https://www.uitspraken.nl/uitspraak/rechtbank-noord-nederland/bestuursrecht/omgevingsrecht/eerste-aanleg-enkelvoudig/ecli-nl-rbnne-2024-4141
11 ECLI:NL:RBNNE:2023:2333 - zaak bekend als Boterveen
https://uitspraken.rechtspraak.nl/details?id=ECLI:NL:RBNNE:2023:2333
ECLI:NL:GHARL:2023:6083 - uitspraak gerechtshof inzake Boterveen
https://uitspraken.rechtspraak.nl/details?id=ECLI:NL:GHARL:2023:6083
ECLI:NL:RBLIM:2024:2330 - zaak bekend als Sevenum
https://uitspraken.rechtspraak.nl/details?id=ECLI:NL:RBLIM:2024:2330
12 ECLI:EU:C:2024:356
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=ecli:ECLI:EU:C:2024:356
ECLI:EU:C:2024:350
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/nl/TXT/?uri=CELEX:62022CJ0308
13 ECLI:EU:C:2018:882 - PAS uitspraak
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=ecli:ECLI:EU:C:2018:882
14 https://www.drentsparlement.nl/Vergaderingen/Algemene-commissievergadering/2023/17-mei/09:30/INGEKOMEN-STUKKEN/OGB170523-A20-Voorstellen-overheden-natuur-landbouw.pdf
15 https://www.provincie.drenthe.nl/actueel/nieuwsberichten/2023/december/samen-slag-drentsche-aa-drinkwaterbron/
16 https://www.nvwa.nl/natuur-en-milieu/nieuws/2023/12/07/onvoldoende-naleving-wetgeving-gewasbeschermingsmiddelen-zorgwekkend